Trong lĩnh vực kiểm định và phân tích vật liệu, đặc biệt là kim loại, công nghệ XRF đã trở thành phương pháp tiêu chuẩn toàn cầu nhờ tốc độ nhanh, độ chính xác cao và khả năng đo không phá hủy mẫu. Tuy nhiên, để kết quả phân tích đạt độ tin cậy tuyệt đối, việc hiểu và sử dụng đúng mẫu chuẩn là điều vô cùng quan trọng.
Bài viết này sẽ giúp bạn nắm vững những kiến thức cơ bản nhất về XRF, mẫu chuẩn XRF, cách hiệu chuẩn thiết bị và các lưu ý trước khi tiến hành phân tích – nền tảng giúp bạn vận hành máy chính xác và ổn định trong thời gian dài.
I. XRF là gì và hoạt động như thế nào?
XRF hay quang phổ huỳnh quang tia X là phương pháp phân tích thành phần nguyên tố dựa trên hiện tượng huỳnh quang phát ra khi vật liệu bị chiếu tia X.
Nguyên lý hoạt động cơ bản như sau:
- Tia X chiếu vào mẫu vật → các nguyên tử trong mẫu hấp thụ năng lượng và phát ra bức xạ đặc trưng.
- Detector trong máy ghi nhận bức xạ này → phần mềm xử lý và xác định chính xác các nguyên tố có mặt cùng hàm lượng tương ứng.
Ưu điểm vượt trội:
- Phân tích nhanh: kết quả chỉ trong vài giây.
- Không phá hủy mẫu: không cần cắt, mài, hay hóa chất.
- Đa dụng: đo được nhiều loại vật liệu từ kim loại, hợp kim, nhựa đến thủy tinh, gốm.
Máy XRF để bàn SpectraX 25
Nhờ những ưu điểm này, XRF được ứng dụng rộng rãi trong ngành kim hoàn, sản xuất, luyện kim, tái chế, kiểm định chất lượng và phòng thí nghiệm vật liệu.
>> Xem thêm: Máy XRF Cầm Tay Là Gì?
II. Mẫu chuẩn XRF là gì?
Mẫu chuẩn XRF là vật mẫu có thành phần nguyên tố được xác định chính xác và dùng làm cơ sở để hiệu chuẩn, kiểm tra và xác nhận độ chính xác của máy quang phổ huỳnh quang tia X.
>> Xem thêm: Mẫu chuẩn XRF là gì? Bí quyết hiệu chuẩn thiết bị phân tích
Các mẫu chuẩn được sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế như NIST (Hoa Kỳ), BAM (Đức) hoặc MBH (Anh), Những cơ quan này đảm bảo rằng mỗi mẫu đều có thành phần nguyên tố được xác nhận chính xác và truy xuất nguồn gốc, giúp kết quả phân tích XRF tương thích với chuẩn đo toàn cầu
Các tổ chức quốc tế uy tín trong việc sản xuất và chứng nhận mẫu chuẩn XRF
Một số loại mẫu chuẩn phổ biến:
- Mẫu hợp kim vàng, bạc, đồng, kẽm… (dành cho ngành kim hoàn).
- Mẫu thép, niken, titan (cho công nghiệp luyện kim).
- Mẫu phi kim loại: xi măng, gốm, chất xúc tác, tro bay.
Có thể hiểu đơn giản: nếu máy XRF là “bộ não” thì mẫu tham chiếu chính là thước đo giúp bộ não đó luôn chính xác và ổn định.
III. Tại sao cần sử dụng mẫu chuẩn XRF trước khi phân tích?
Nhiều người dùng mới thường bỏ qua bước này, khiến kết quả phân tích sai lệch. Mẫu tham chiếu giúp đảm bảo 3 yếu tố cốt lõi:
- Hiệu chuẩn độ chính xác: Máy quang phổ huỳnh quang tia X hoạt động dựa trên phổ năng lượng, và mỗi detector có thể lệch theo thời gian. Mẫu chuẩn giúp điều chỉnh sai số để kết quả luôn khớp thực tế.
- Kiểm tra độ ổn định thiết bị: Khi máy hoạt động lâu hoặc sau khi di chuyển, cần chạy mẫu tham chiếu để kiểm tra độ ổn định của hệ thống.
- So sánh và xác nhận kết quả: Khi phân tích các mẫu vật có thành phần gần giống nhau, mẫu chuẩn giúp đối chiếu nhanh, phát hiện sai lệch nếu có.
Tóm lại, Mẫu tham chiếu bảo đảm cho độ tin cậy của phép đo, đặc biệt quan trọng với ngành vàng bạc, phân tích hợp kim và nghiên cứu vật liệu.
IV. Những điều cần chuẩn bị trước khi sử dụng mẫu chuẩn XRF
1. Chọn đúng loại mẫu chuẩn
- Chọn mẫu chuẩn có thành phần nguyên tố gần giống với vật mẫu cần phân tích.
- Với ngành kim hoàn, nên có sẵn bộ mẫu chuẩn vàng 9K – 24K, bạc, đồng, platin.
- Đối với phòng lab công nghiệp, nên chọn mẫu chuẩn đa nguyên tố hoặc mẫu chuyên biệt cho từng nhóm vật liệu.
2. Làm sạch mẫu và buồng đo
Dù máy quang phổ huỳnh quang tia X là giải pháp đo không phá mẫu, nhưng bụi, dầu, vết oxy hóa có thể ảnh hưởng đến độ chính xác. Trước khi đo, hãy vệ sinh nhẹ bề mặt mẫu chuẩn bằng khăn mềm hoặc cồn isopropanol.
3. Ổn định nhiệt độ và điều kiện môi trường
Máy XRF nhạy với biến động nhiệt độ và độ ẩm. Đảm bảo môi trường đo ổn định ở 20–25°C, độ ẩm <60%. Nếu máy vừa bật, hãy để máy ổn định ít nhất 15 phút trước khi sử dụng.
4. Hiệu chuẩn định kỳ
Đối với máy hoạt động thường xuyên, nên chạy mẫu chuẩn kiểm tra mỗi ngày hoặc mỗi ca làm việc. Với phòng lab, nên thực hiện hiệu chuẩn định kỳ 3–6 tháng/lần tùy theo tần suất sử dụng.
V. Cách sử dụng mẫu chuẩn XRF hiệu quả
- Đặt mẫu chuẩn đúng vị trí: đảm bảo tiếp xúc phẳng với bề mặt đo, tránh lệch góc hoặc bụi kẹt.
- Chọn chương trình phân tích phù hợp: mỗi vật liệu (vàng, bạc, hợp kim, phi kim) cần chế độ đo riêng biệt.
- Chạy phép đo thử: kiểm tra giá trị hiển thị có khớp với thông số đã công bố của mẫu chuẩn.
- Điều chỉnh và lưu cấu hình: nếu kết quả sai lệch, cần hiệu chỉnh lại phổ năng lượng hoặc hệ số ma trận.
- Lưu hồ sơ đo: ghi lại dữ liệu mẫu chuẩn để theo dõi xu hướng ổn định của máy theo thời gian.
Việc sử dụng mẫu chuẩn đúng cách không chỉ giúp đảm bảo độ chính xác mà còn kéo dài tuổi thọ thiết bị XRF.
VI. Một số sai lầm thường gặp khi sử dụng XRF và mẫu chuẩn
- Không dùng mẫu chuẩn định kỳ: khiến kết quả đo bị sai lệch so với thực tế.
- Sử dụng mẫu chuẩn không rõ nguồn gốc: làm mất tính truy xuất chuẩn quốc tế.
- Bề mặt mẫu bị xước, bẩn: gây sai số lớn do nhiễu huỳnh quang.
- Đặt sai khoảng cách đo: đặc biệt với máy XRF cầm tay, việc không áp sát mẫu khiến tia X bị tán xạ.
Những sai lầm nhỏ này có thể khiến cả quy trình kiểm định trở nên vô nghĩa. Vì vậy, kiểm soát quy trình hiệu chuẩn là yếu tố không thể bỏ qua.
>> Xem thêm: 5 Sai Lầm Phổ Biến Tiệm Vàng Mắc Phải Khi Chọn Máy XRF
VII. Ứng dụng của XRF và mẫu chuẩn XRF trong thực tế
1. Ngành kim hoàn và vàng bạc
Máy quang phổ huỳnh quang tia X được dùng để xác định tuổi vàng, phát hiện vàng giả hoặc hợp kim pha tạp. Mẫu chuẩn giúp hiệu chỉnh độ chính xác, đảm bảo kết quả minh bạch cho khách hàng.
Ứng dụng mẫu chuẩn XRF trong ngành kim hoàn
2. Ngành luyện kim và sản xuất vật liệu
Các nhà máy luyện thép, niken, nhôm… sử dụng XRF để phân tích nhanh nguyên liệu đầu vào và kiểm soát chất lượng sản phẩm. Mẫu chuẩn giúp đảm bảo các phép đo đạt chuẩn ISO, ASTM.
3. Ngành điện tử và tái chế
Trong quá trình thu hồi kim loại quý từ linh kiện cũ, công nghệ XRF giúp xác định nhanh hàm lượng vàng, bạc, palladium. Đây là bước quan trọng trong quy trình phân kim hiện đại mà nhiều doanh nghiệp đang áp dụng.
VIII. PMAC – Giải pháp XRF toàn diện tại Việt Nam
Với nhiều năm kinh nghiệm trong ngành công nghiệp và kim hoàn, PMAC là nhà cung cấp uy tín các thiết bị phân tích XRF và mẫu chuẩn chính hãng.
Chúng tôi cung cấp:
-
- Máy XRF cầm tay và để bàn từ các thương hiệu hàng đầu thế giới.
- Mẫu chuẩn XRF chuẩn quốc tế, đa dạng cho nhiều loại vật liệu.
-
- Dịch vụ hiệu chuẩn, kiểm định và hướng dẫn sử dụng bài bản.
PMAC – Giải pháp XRF toàn diện tại Việt Nam
PMAC không chỉ bán thiết bị – mà còn mang đến giải pháp phân tích toàn diện, giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao độ chính xác, năng suất và uy tín.
Kết luận
Công nghệ XRF đang trở thành “trợ thủ đắc lực” cho mọi lĩnh vực cần kiểm định nhanh và chính xác thành phần vật liệu. Tuy nhiên, để XRF phát huy tối đa hiệu quả, người dùng cần hiểu rõ vai trò của mẫu chuẩn XRF, thực hiện hiệu chuẩn đúng quy trình và duy trì thiết bị trong trạng thái ổn định.
Một phép đo đáng tin cậy bắt đầu từ một hệ thống được chuẩn hóa tốt. Nếu bạn đang tìm kiếm thiết bị XRF hoặc mẫu chuẩn XRF chính hãng, hãy liên hệ PMAC – đối tác đáng tin cậy của ngành công nghiệp và kim hoàn Việt Nam.
